STUDIA I ANALIZY

Ideowo-symboliczny wymiar życia i działalności Aleksieja Nawalnego. Rosyjska inteligencja i społeczeństwo wobec władzy

Małgorzata Abassy
Uniwersytet Jagielloński

Streszczenie: Aleksiej Nawalny, rosyjski opozycjonista i działacz antykorupcyjny, stał się symbolem oporu przeciwko autorytarnemu reżimowi Władimira Putina. Jego życie i działalność ucieleśniają sprzeciw jaki rosyjska inteligencja kierowała przeciwko opresyjnej władzy państwowej od zarania swojego istnienia. Prześledzenie historii rosyjskiej inteligencji pozwala stwierdzić, że wykorzystywane środki protestu i narzędzia mobilizacji społeczeństwa ewoluowały, jednak istota inteligencji pozostawała niezmienna. W centrum inteligenckiego etosu znajdowały się: głoszenie prawdy o rzeczywistości, występowanie w imieniu pokrzywdzonych i pozbawionych głosu, poświęcenie własnych interesów, a jeśli trzeba to również życia, w imię wyznawanych ideałów. W życiowej postawie i działalności Nawalnego odnajdziemy te cechy. Celem artykułu jest weryfikacja hipotezy, że Nawalny jako symbol walki z opresyjnym systemem politycznym odzwierciedla ideały inteligencji rosyjskiej w perspektywie historycznej. Odnosząc się do inteligencji jako grupy, która pełni funkcję mediatora – pośrednika między władzą polityczną a ludem/społeczeństwem postawimy pytanie o działania podejmowane przez Nawalnego w celu aktywizacji społeczeństwa oraz szanse na ich trwanie po śmierci aktywisty. Czy zainicjowany przezeń ruch ku wolności jednostki i demokracji systemu zostanie zahamowany, tak jak to się działo w przypadku poprzednich pokoleń inteligencji? Jaką rolę współcześnie odgrywa społeczeństwo w znanym już starciu między inteligencją a władzą? Czy nadal prezentuje postawę bierną, niechętną lub wrogą wobec działań opozycji, czy też wykazuje zaangażowanie? Jakie formy owo zaangażowanie przyjmuje: istnieje wyłącznie na poziomie deklaratywnym czy przekłada się na aktywność? Materiał źródłowy stanowią w pierwszej kolejności teksty Nawalnego: publikowane na stronie internetowej i blogu opozycjonisty, w formie publicznych wypowiedzi i wywiadów, filmy dokumentalne, raporty i komunikaty. Drugą grupę tekstów źródłowych stanowią wyniki badań opinii publicznej oraz dostępne statystyki dotyczące protestów. Posłużą one do zbadania postaw rosyjskiego społeczeństwa wobec Nawalnego z jednej strony, a Putina – z drugiej. Główną metodą badawczą jest content analysis z naciskiem na conceptual analysis. Uzupełniamy ją hermeneutyczną analizą tekstów. Wyniki badań wskazują na to, że Nawalny odzwierciedlił ideały rosyjskiej inteligencji – świadczą o tym zarówno publikowane przez niego treści, jak i wybór drogi życiowej, a zwłaszcza jej ostatniego etapu: aresztowania, nieugiętej postawy wobec reżimu i śmierci. Wyniki badań wskazują również na to, że rosyjskie społeczeństwo w ogromnej większości prezentuje postawę bierną, a zatem – powtarza się kulturowo znany schemat „dramatu rosyjskiej inteligencji”, osamotnionej w realizowaniu swojej misji, by przynieść społeczeństwu wolność.
Słowa kluczowe: Aleksiej Nawalny, Władimir Putin, wolność, Rosja, kultura polityczna

Wyciągnięte i zidentyfikowane wnioski dla małych państw na podstawie agresji Rosji na Ukrainę: analiza przypadku Łotwy

Valerijs Bodnieks
Center for Geopolitical Studies Riga

Streszczenie: Paradygmat historyczny pokazuje, że każde państwo musi samo bronić sprawy swojej niepodległości i bezpieczeństwa, a przetrwanie na arenie międzynarodowej jest szczególnie trudne dla mniejszych państw, sąsiadujących z tak agresywnym mocarstwem jak Rosja. Agresywnie wpływając na państwo cel, Rosja stosowała różne formy walki i wojny, tj. wojnę konwencjonalną, wojnę narracyjną, wojnę dezinformacyjną, wojnę o wpływy, operacje manipulacyjne i informacyjne, wojnę cybernetyczną i wojnę religijną. Wszystko to stanowi naruszenie i ignorowanie ram prawa międzynarodowego, powodując powszechne cierpienia Ukrainy i globalne negatywne konsekwencje. Niniejszy artykuł opiera się na analizach koncepcji małych państw. Bazując na przykładzie Łotwy, celem artykułu jest dokonanie analizy wniosków wyciągniętych i zidentyfikowanych dla Łotwy i innych małych państw na podstawie wojny na Ukrainie. W ramach bieżących badań wybrano okres od inwazji Rosji w 2022 r. do końca 2023 r., czyli prawie dwuletni okres od rozpoczęcia wojny na Ukrainie. W związku z wdrożeniem analizy dokumentów i treści jako metod badań empirycznych, przeanalizowano dokumenty dotyczące planowania polityki strategicznej na rzecz bezpieczeństwa i obrony Łotwy, a także przeprowadzono kilka wywiadów z ekspertami w tej dziedzinie.
Słowa kluczowe: obrona, bezpieczeństwo, wojna na Ukrainie, agresja Rosji

Między wpływami Kremla a niepodległością Ukrainy: prezydenci Ukrainy od Krawczuka do Poroszenki

Radzym Jankiewicz
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Streszczenie: Artykuł analizuje wpływ Kremla na prezydentów Ukrainy od Łeonida Krawczuka do Petra Poroszenki, ukazując skomplikowane relacje i próby uniezależnienia się od Rosji. Po upadku Związku Radzieckiego Ukraina zmagała się z budowaniem niepodległości w obliczu silnych nacisków ze strony Kremla. Każdy z prezydentów miał różne podejście do relacji z Rosją. Krawczuk próbował balansować między współpracą a niezależnością – co było niezwykle trudnym zadaniem dla nowopowstałego państwa. Łeonid Kuczma, po początkowej chęci wobec budowania pozytywnych relacji z Zachodem, w drugiej kadencji zwrócił się mocno w kierunku Kremla. Jego prezydentura była naznaczona korupcją i wzmocnieniem oligarchicznych struktur. Wiktor Juszczenko, wybrany na prezydenta po Pomarańczowej Rewolucji, starał się uniezależnić Ukrainę, mimo wewnętrznych konfliktów i nacisków Kremla. Wiktor Janukowycz zacieśnił relacje z Moskwą, co doprowadziło do masowych protestów społecznych podczas Euromajdanu i jego ucieczki do Rosji. Petro Poroszenko, który objął urząd w czasach kryzysu, starał się umocnić niezależność Ukrainy i zacieśnić relacje z Zachodem. Mimo pewnych sukcesów jego kadencja również była naznaczona trudnościami związanymi z korupcją i oligarchicznymi strukturami. Obecna sytuacja, pełnoskalowa wojna rozpoczęta przez Federację Rosyjską w 2022 r., pokazuje, że wyzwania związane z utrzymaniem suwerenności i integralności terytorialnej Ukrainy są nadal aktualne. Dążenie Ukrainy do pełnej niezależności od rosyjskich wpływów pozostaje priorytetem, wymaga konsekwentnych działań i międzynarodowego wsparcia.
Słowa kluczowe: Ukraina, Rosja, prezydent, niezależność, oligarchia

Narodowa strategia bezpieczeństwa Niemiec z 2023 r. w warunkach Zeitenwende

Michał M. Kosman
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Streszczenie: Przedmiotem artykułu jest niemiecka polityka zagraniczna i bezpieczeństwa w obliczu rosyjskiej inwazji na Ukrainę w lutym 2022 r. Celem opracowania jest prześledzenie reakcji Niemiec na konflikt we wschodniej Europie, który stanowił zasadniczy impuls zapowiedzi rewolucyjnych zmian w niemieckiej polityce zagranicznej w reakcji na wyraźne pogorszenie się stanu bezpieczeństwa na kontynencie. Ów przełom – za sprawą słynnego przemówienia kanclerza Olafa Scholza trzy dni po rozpoczęciu rosyjskich działań zbrojnych – utrwalił się w szerokim odbiorze pod hasłem Zeitenwende. Jest on przedmiotem analizy w aspektach politycznym, militarnym i ekonomicznym. Omówiona została także uchwalona w czerwcu 2023 r. i uwzględniająca nowe realia środowiska bezpieczeństwa niemiecka Narodowa strategia bezpieczeństwa – pierwszy takiej rangi dokument w historii RFN. W niniejszym artykule została wykorzystana metoda badania dokumentów oraz literatury w językach niemieckim i polskim.
Słowa kluczowe: niemiecka polityka zagraniczna, Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Niemiec, Zeitenwende, Ukraina, Rosja

Wymiary instytucjonalno-prawne w polityce cyberbezpieczeństwa państwa

Andrzej Pieczywok
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Streszczenie: Celem artykułu jest identyfikacja najważniejszych wymiarów instytucjonalno-prawnych w polityce cyberbezpieczeństwa państwa. Wymiary te spowodowane są zwiększonym korzystaniem z zasobów cyfrowych. Sformułowany główny problem badawczy brzmi następująco: jakie wymiary instytucjonalno-prawne są najbardziej charakterystyczne w polityce cyberbezpieczeństwa państwa? Przyjęto następująco hipotezę główną: przypuszcza się, że najbardziej charakterystycznymi wymiarami instytucjonalno-prawnymi w polityce cyberbezpieczeństwa państwa są określone strategie i dyrektywy Unii Europejskiej, a także regulacje prawne związane z Kodeksem cywilnym. Decydujący wpływ na obecność tych wymiarów mają zagrożenia związane z cyberprzestępczością, gdyż to właśnie użytkownicy zasobów cyfrowych są głównie ofiarami wirusów i innego szkodliwego oprogramowania, oszustw internetowych oraz phishingu (wyłudzenia poufnych informacji). W publikacji wykorzystano kilka metod badawczych, były to: analiza dokumentów źródłowych i literatury przedmiotu oraz metoda instytucjonalno-prawna.
Słowa kluczowe: zagrożenia, bezpieczeństwo, ustawodawstwo, polityka cyberodpowiedzialności, edukacja, zasoby cyfrowe

Poza historią mówioną. Zastosowanie wywiadów częściowo ustrukturyzowanych do badań w nakładających się dziedzinach historii, socjologii i nauk politycznych

Jakub Katulski
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Streszczenie: Wywiady częściowo ustrukturyzowane są narzędziem wykorzystywanym z powodzeniem w naukach społecznych, a także rzadziej w humanistyce, gdzie znalazły swoje zastosowanie w metodologii historii mówionej. Na przecięciu dyscyplin tę technikę można jednak wykorzystać do badań, których celem jest nie tylko odkrycie nowych faktów historycznych i pogłębienie stanu wiedzy, ale także przyjrzenie się subiektywnym interpretacjom. Zwłaszcza badania prowadzone w społecznościach i zbiorowościach, które mogą mieć odbiegającą od przyjętego kanonu wiedzy percepcję faktów czy też „prawdy”, czego dobrym przykładem mogą być populacje znajdujące się po przeciwnych stronach aktywnych czy wygasłych konfliktów. Ich spojrzenie na fakty historyczne może być wykorzystywane do sterowania politycznymi narracjami, a także sama „obiektywna” prawda może mieć niewielkie znaczenie dla bezpośrednich uczestników wydarzeń, do których wiedzy i wspomnień sięgną badacze, którzy poznają mniejszy wycinek historii. Poniższy tekst przygląda się sytuacjom, w których wywiady częściowo ustrukturyzowane mogą okazać się przydatne dla badań, na podstawie dostępnej aktualnej i reprezentatywnej literatury poruszającej omawiane zagadnienie, jak również czerpiąc z własnych doświadczeń dziennikarskich i zawodowych autora. Tekst omawia także istotne problemy etyczne związane z przeprowadzaniem opartych na wywiadach badań, dotyczące bezpieczeństwa danych rozmówców, osobistych uprzedzeń badacza, przywoływania możliwych traum psychologicznych czy też konieczności uzyskania świadomej zgody. Artykuł przytacza przykłady badań wykorzystujących tę technikę, by pomóc w do[1]starczeniu czytelnikowi ram metodologicznych, które ułatwią stosowanie techniki w badaniach z zakresu nauk społecznych z istotnym komponentem historycznym.
Słowa kluczowe: historia mówiona, wywiad półustrukturyzowany, etyka, nauki społeczne, badania interdyscyplinarne

Rola ludności rdzennej w ochronie lasów: studium przypadku brazylijskiej Amazonii

Anna Sakson-Boulet
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu

Streszczenie: Za cel artykułu obrano ocenę roli ludności rdzennych w ochronie zasobów naturalnych. Regionem szczególnie narażonym na antropopresję, przede wszystkim ze względu na bogactwo surowców mineralnych i drewna, a zamieszkałym przez ponad 2 miliony rdzennych plemion, jest Amazonia. W obliczu zagrożeń dla równowagi ekologicznej tego biomu, związanych z eksploatacją gospodarczą, w artkule postanowiono zweryfikować hipotezę, że pełna ochrona naturalnego dziedzictwa oraz efektywna polityka klimatyczna nie są możliwe bez zaangażowania rdzennej ludności. Rozważania rozpoczęto od wskazania usług ekosystemowych Amazonii dla człowieka i innych żywych organizmów. Następnie postawiono dwa pytania badawcze: (1) Jakie prawa istotne z punktu widzenia ochrony środowiska zagwarantowano ludności rdzennej w systemie prawnym Brazylii? oraz (2) Jakie działania podejmuje rdzenna ludność w celu ochrony zasobów przyrodniczych? Próbę odpowiedzi na wskazane pytania podjęto przy wykorzystaniu metody analizy instytucjonalno-prawnej oraz analizy przypadków.
Słowa kluczowe: ludność rdzenna, wylesienie, zmiana klimatu, Amazonia, Brazylia

Problematyka zmian klimatu w politykach UE i polskich miast

Szymon Grzebinski
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Martyna Sydorów
Uniwersytet Gdański

Streszczenie: Celem artykułu jest przedstawienie założeń polityki klimatycznej oraz mechanizmów jej realizacji na przykładzie wybranych polskich miast. Problematyka dotyczy dwóch poziomów – unijnego oraz miejskiego. W pierwszej ko[1]lejności dokonano analizy jakościowej kluczowych dokumentów Unii Europejskiej oraz strategii i planów miast Polski. Następnie odniesiono się do bieżących trendów polityki klimatycznej kształtowanych przez Unię Europejską oraz Organizację Narodów Zjednoczonych. Przedstawiono najważniejsze dokumenty urzędowe, tworzące współczesny dyskurs odnoszący się do zmian klimatu. Jako studium przypadku wybrano trzy duże ośrodki o charakterze wojewódzkim – Bydgoszcz, Gdańsk oraz Wrocław i omówiono wybrane przykłady implementacji polityki europejskiej w zakresie klimatycznym. Skupiono się na działaniach podejmowanych przez samorządy. Przeprowadzone badanie pozwoliło sformułować wnioski natury ogólnej. Dotyczyły one zagadnienia ujmowania problematyki zmian klimatu w prawie na poziomach UE oraz miejskim w Polsce. Wykazano wzrost znaczenia polityki klimatycznej w prawodawstwie europejskim. Ukazano sposób, w jaki polskie miasta implementują jej postanowienia. Ich działania zwykle polegają na inwestycjach infrastrukturalnych. Wysokość nakładów na ten cel jest redukowana przez przemodelowanie sposobu użytkowania istniejącej infrastruktury.
Słowa kluczowe: antropogeniczne zmiany klimatu, polityka miejska, polityka Unii Europejskiej, rozwój miast, zrównoważony rozwój

Dążenie Chin do globalnej dominacji gospodarczej

Łukasz Jureńczyk
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Streszczenie: Rywalizacja strategiczna między Stanami Zjednoczonymi i Chińską Republiką Ludową stanowi najważniejszy czynnik warunkujący (nie)stabilność globalnego systemu bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa gospodarczego. Notowany w XXI w. dynamiczny wzrost gospodarczy ChRL i szybkie bogacenie się społeczeństwa Państwa Środka budziły podziw, w tym wśród ludności państw tzw. Globalnego Południa, do przewodzenia któremu Chiny aspirują. Rozwój ten odbywał się wbrew relatywnie przejrzystym zasadom wypracowanym na Zachodzie, pod przywództwem USA, ale autorytarne władze w Pekinie miały argumenty w ręku, które trudno było im wytrącić, tj. skuteczność i sprawczość. Obecnie Chiny stoją przed poważnymi problemami rozwojowymi, w tym kryzysem demograficznym, pogłębiającym się zadłużeniem i słabnącym rynkiem nieruchomości. Stany Zjednoczone podejmują z kolei działania, które mają ograniczyć dalszy rozwój gospodarczy Chin, w tym w obszarach nowoczesnych technologii i handlu. Umiejętność przezwyciężenia tych barier zdecyduje o tym, czy Chiny zdołają osiągnąć dominującą pozycję gospodarczą na świecie.
Słowa kluczowe: rywalizacja chińsko-amerykańska, rozwój gospodarczy, bariery rozwojowe, surowce energetyczne

RECENZJE

Joanna Wieczorek-Orlikowska (rec.): J. Golinowski, In the Sphere of Political Modernization: Progress or Regression?, Wydawnictwo Naukowe UKW, Bydgoszcz 2023